دیپلماسی عمومی یا قلب ولایت ها

شهید مطهری که رضوان خدا بر او باد در  کتاب ولاءها و لایت ها   به بررسی مبانی اسلامی در مورد ولایت ها، دوستی ها و سرپرستی ها ی مسلمین از جنبه ی اجتماعی می پردازد که دلالت و مایه ی نظام سازی اسلامی را در حوزه های سیاسی ، اجتماعی و ... را فراهم می آورد.

با توجه به طرح شدن مبحث دیپلماسی عمومی¹، و بررسی جایگاه آن در نظام ولاءها و ولایت ها گوشه ای از این مفاهیم را به صورت خلاصه تبیین می کنیم

ولاء منفی

قرآن کریم، مسلمانان را از اینکه دوستى و سرپرستى غیر مسلمانان را بپذیرند سخت بر حذر داشته است، نه از باب اینکه دوست داشتن انسانهاى دیگر را بد بداند و طرفدار بغض مسلم نسبت به غیر مسلم در هر حال و مخالف نیکى با آنها باشد؛ قرآن صریحاً مى‏گوید:

لا یَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذینَ لَمْ یُقاتِلوکُمْ فِى الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ انْ تَبَرّوهُمْ وَ تُقْسِطوا الَیْهِمْ، انَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطینَ ²

خداوند باز نمى‏دارد شما را از کسانى که با شما در دین مقاتله و جنگ نکرده ‏اند و شما را از خانه ‏هاتان بیرون نرانده‏اند که نیکى کنید نسبت به آنان و دادگرى کنید؛ همانا خداوند دادگران را دوست دارد.

اسلام نمى‏گوید کار محبّت آمیز و کار نیکتان منحصراً باید درباره مسلمین باشد و به هیچ وجه خیرى از شما به دیگران نرسد؛ دینى که پیغمبرش به نصّ قرآن «رحمة للعالمین» است، کى مى‏تواند چنین باشد؟ ولى یک مطلب هست و آن اینکه‏ مسلمانان نباید از دشمن غافل شوند؛ دیگران در باطن، جور دیگرى درباره آنان فکر مى ‏کنند؛ تظاهر دشمن به دوستى با مسلمانان، آنان را غافل نکند و موجب نگردد که آنان دشمن را دوست پندارند و به او اطمینان کنند.

مسلمان همواره باید بداند که عضو جامعه اسلامى است، جزئى است از این کل. جزء یک کل و عضو یک پیکر بودن خواه ناخواه شرایط و حدودى را ایجاب مى‏کند. غیر مسلمان عضو یک پیکر دیگر است. عضو پیکر اسلامى روابطش با اعضاى پیکر غیر اسلامى باید به نحوى باشد که لااقل با عضویّتش در پیکر اسلامى ناسازگار نباشد، یعنى به وحدت و استقلال این پیکر آسیبى نرسد. پس خواه ناخواه نمى ‏تواند روابط مسلمان با غیر مسلمان با روابط مسلمان و مسلمان یکسان و احیاناً از آن نزدیکتر باشد.

روابط دوستانه و صمیمانه مسلمانان با یکدیگر باید در حدّى باشد که عضویّت در یک پیکر و جزئیّت در یک کل، ایجاب مى ‏کند. ولاء منفى در اسلام عبارت است از اینکه یک مسلمان همواره در مواجهه با غیر مسلمان بداند با اعضاى یک پیکر بیگانه مواجه است و معنى اینکه نباید ولاء غیر مسلمان را داشته باشد این است که نباید روابط مسلمان با غیر مسلمان در حدّ روابط مسلمان با مسلمان باشد به این معنى که مسلمان عملًا عضو پیکر غیر مسلمان قرار گیرد و یا به این شکل در آید که عضویّتش در پیکر اسلامى به هیچ وجه در نظر گرفته نشود.³